Téhran bashliqlar yighinigha qisqiche nezer

Téhran bashliqlar yighinigha qisqiche nezer


(19-03-2009)Türkiye awazi radi'osi:


Iqtisadiy hemkarliq teshkilatining 10–nöwetlik aliy derijilik rehberler yighini iranning paytexti téhranda ötküzüldi. 2009-yili 11-martta sadabad sariyida iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha eza 10 döletning ishtirak qilishi bilen ötküzülgen aliy derijilik rehberler yighini xitabname élan qilinish bilen yépildi.

Rayonda iqtisadiy hemkarliqning téximu mustehkemlinish yolliri muzakire qilin'ghan aliy derijilik rehberler yighinigha türkiyige wekaliten jumhur re'isi abdullah gül ishtirak qildi. Aliy derijilik rehberler yighinining axirida iqtisadiy hemkarliq teshkilatining riyasetchilikini ezerbeyjan iran'gha tapshurup berdi.

Türkiyige wekaliten jumhur re'isi abdullah gül ishtirak qilghan iqtisadiy hemkarliq teshkilatining 10–nöwetlik aliy derijilik rehberler yighini iranning paytexti téhranda ötküzüldi.

Sadabad sariyida ötküzülgen bu qétimgha yighin'gha iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha eza türkiyidiin sirt yene pakistan, ezerbeyjan, qazaqistan, qirghizistan, türkmenistan, özbékistan, afghanistan we tajiskistan qatarliq ellerning döletler re'isliri qatnashti. Iqtisadiy hemkarliq teshkilati yighinigha eza bolmisimu iraq dölet re'isi jelal talabani, qatar emiri sheyx hemd bin xelipe el sani, süriyining mu'awin jumhur re'isi faruq shara qatarliqlar méhman süpitide qatnashti. Bu ehwal, mezkur döletlerningmu teshkilatqa eza bolush üchün tirishchanliq körsetmekte, dep analiz qilindi.

Aliy derijilik rehberler yighinida, iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha eza döletler arisida iqtisad we tijaretni öz .Ichige alghan barliq sahelerde hemkarliqning téximu mustehkemlinishi, iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha eza döletler arisida erkin tijaretning yolgha qoyulushigha munasiwetlik mesililer, yer shari xaraktérlik iqtisadiy krizis we uning tesiri, iqtisadiy hemkarliq teshkilatining buninggha qarita köridighan chare–tedbirliri qatarliq mesililier muzakire qilindi.

Iqtisadiy hemkarliq teshkilati, 1985–yili türkiye, iran we pakistan teripidin qurulghan bolup, 1992–yiligha kelgende, bu teshkilatqa afghanistan, ezerbeyjan, qazaqistan, qirghizistan, özbékistan, tajiskistan, türkmenistan qatarliq döletlerning eza bolushi bilen, iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning sani 10 gha yetti. Shuning bilen bu teshkilat rayonluq iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha aylandi.

Téhranda élan qilin'ghan aliy derijilik rehberler yighini xitabnamiside, bu qétimqi yighinda iqtisadiy, ijtima'iy tereqqiyat we rayonning muqimliqini saqlashta rayon xaraktérlik hemkarliq méxanizimini jari qildurushning ehmiyitining alahide tekitlen'genliki qeyt qilindi. Iqtisadiy menbelerning qalaymiqan ishlitilishi, xelq'ara pul–mu'amile apparatlirining yétersizliki, xelq'ara sodidiki tengpungsizliq, döletler ara zich hemkarliq ornitalmasliq we öz'ara kéngesh élip baralmasliq qatarliq mesililerning, yer shari xaraktérlik iqtisadiy krizisni keltürüp chiqarghan halqiliq amillar ikenliki eskertildi.

Iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha eza döletler arisida 2015–yilghiche erkin tijaret rayoni tesis qilinishi toghrisida barliq döletlerning özlirining qiet'iy iradige ige ikenlikini bayan qilghanliqi bildürüldi. Eza döletler otturisidiki mewjut hemkarliqning saqlap qélinishi iqtisadiy, soda, transport, xewerlishish, sayahet, qatnash, bankichiliq, soghurta, yéza–igilik we bashqa barliq sahelerde hemkarliqning téximu kücheytilishining tolimu zörürlüki heqqide birdek pikir hasil qilin'ghanliqi qeyt qilindi. Yer shari xaraktérlik iqtisadiy krizistin ünümlük paydinish üchün, iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning öz'ara hemkarliqni kücheytishi we ortaq küch chiqirishqa tirishning zörürlüki heqqide muzakire élip bérilghanliqi we bu heqte herqaysi döletlerning özlirining qet'iy iradige ige ikenlikini otturigha qoyghanliqi bayan qilindi. Iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning, yer shari xaraktérlik iqtisadiy krizisqa taqabil turush üchün «ortaq xizmet guruppisi» teshkil qilish toghrisida birdek pikir birliki hasil qilghanliqi bildürüldi. Teshkilatning ghayisige yétish yolida iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha qarashliq barliq apparatlarning rolini téximu jari qildurup, aktipchanliqni östürüshlirining zörürlüki tekitlendi.

Yighindin kéyin, iqtisadiy hemkarliq teshkilatining nöwetchi re'islikinii, 9–nöwetlik aliy derijilik rehberler yighini chaqirghan ezerbeyjan iran'gha tapshurup berdi. Iqtisadiy hemkarliq teshkilati bash katibat bashqarmisiningmu mushu yil ichide pakistandin afghanistan'gha ötküzüp bérilishige, kéler qétimliq aliy derijilik rehberler yighinining pakistanda chaqirilishigha qarar qilin'ghanliqi bildürüldi.

Aliy derijilik rehberler yighinigha ishtirak qilish üchün téhran'gha barghan jumhur re'isi abdullah gül, ayrim-ayrim halda iran jumhur re'isi mehmud ehmedinejad we iranning diniy rehbiri ayetullah eliy hamanéy bilen körüshti. Gül bu körüshüshler heqqide bergen bayanatida, ikkilik munasiwetlerning közdin kechürülgenlikini we ikki dölet yetmekchi bolghan nishanning qayta tekitlen'genlikini bayan qildi, hemde ikki döletning tijaret hejmining 20 milyard amérika dollirigha yetküzülüshi üchün her ikki döletning tirishchanliq körsitidighanliqini éytti.

Türkiye elbashi gül, her ikki terepning iran–amérika qoshma shitatliri munasiwetlirining eslige keltürülüshini xalaydighanliqini qeyt qildi. Afghanistan jumhur re'isi hamid karza'iymu bu qétimqi yighinda iran–amérika qoshma shitatliri munasiwetlirini eslige keltürüsh meqsitide mushu ay ichide afghanistanda ötküzülüshi pilanliniwatqan yighin'gha ishtirak qilishi üchün téhran hakimiyitini teklip qildi.
******************************