Noruz bayrimi we tarixiy arqa körünüshi

Noruz (newruz) bayrimi we tarixiy arqa körünüshi


(20-03-2009)Türkiye awazi radi'osi:

Ottura asiyadin tartip taki balqanlar (balqan rayoni) ghiche bolghan keng ketken jughrapiyide türkiy milletliri yéngi yil süpitide qutluqlaydighan noruz bayrimi, insaniyet tarixidiki eng qedimi bayramlardin biri.

Noruz (newruz), «yéngi kün» dégen menini bildürighan bolup, bu sözdiki «new» ,«yéngi» , «ruz» bolsa «kün» démektur. Étmologyilik jehettin parische bolghan noruz, baharning bashlan'ghuchi süpitide bilinidu. Bu melumatqa qedimi iran kalindari menbe bolalaydu. Bu kalindargha köre, noruz yilning tunji künidur.

Noruz, déhqanchiliq ishliri bilen köprek shughullindighan rayonlarda, mol hosulluq we beriket menisinimu bildüridu. Alewi bektashi jama'etining köz qarishida bolsa heziti elining tughulghan küni. Bir qisim kishilerge köre, heziti eli bilen hezriti fatime öylen'gen kündür nuruz.

Osmanli impériyisi dewirde, norurgha intayin ehmiyet bériletti, padishahlargha ` nuruziye` témisini chöridigen halda qesidiler oqulatti. Bu qesidilerning asasliq mezmuni derxlerning kökirishi, güllerning échilishi we haywanlarning issiq makan'gha érishishi qatarliqlar idi.

1920- yiligha kelgende, türkiye jumhuriyitining qurghuchisi mustafa kemal ata türk 21- martni noruz bayrimi süpitide tebrikligen.

Xelq arisida, «noruzda her kimning teqdiri we kelgüsi belgilinidu» dégen qarash bar. Chirayliq we pakize kyimler kiyilip noruzgha yeni yingi yilgha teyyarliq qilinidu. Öylerde tamaq étilidu, xolum – qoshinilar öz – ara bir – birini yoqlishidu. Oyun - tamashalar qizip kétidu. Boyalghan tuxumlar yéyilidu we da'irisi chongraq bolghan yerlerge ot yéqilidu.

Noruz her bir jem'iyette özige xas alahidilik bilen tebriklinidu, noruz bayrimi ezerbeyjan, qazaqistan, qirghizistan, türkmenistan, özbékistan, tataristan, uyghur aptonum rayoni, anadolu we balqanlar qatarliq dölet we rayonlarda her yili en'eniwi bayram süpitide qizghin tebriklinip kelmekte.

Türk dunyasining ortaq bayrimi süpitide qobul qilin'ghan noruz bayrimi, tebi'et bilen bir gewde halitide yashaydighan, zémmini ana süpitide qobul qilghan türklerge nisbeten bir yilning elchisi, dep teriplinidighan baharning kélishidin xosh xewer béridighan bir bayramdur.

Noruz , tebi'et, dini we milliy bir bayram bolghanliqi üchün, bir medeniyet sistémisi hadisisi hésablinidu. Diwan edebiyatining eng asasliq témiliridin biridur nuruz... Xelq teripidin qutluqlinidighan nuruz bir bayram süpitide, xelq edebiyati we diwan edebiyatini birleshtürgen amil we bir xil medeniyet hadisisidur.

Noruz bayrimining asasliq pelsepisi bolsa, ijtima'iy hayatning tebi'etke mas qedemde dawam qilishidur. Insanni oyghatqan bahar, quyash, qushlarning awazi, hayajanliq bir mezgilni chüshendüridu... Nuruz, yer – zémmining qaytidin oyghan'ghan mezgili bilen oxshash, dep qarilidu.

Oxshimighan medeniyetlerning öz-ara uchrishishi netijiside her qaysi medeniyetler teripidin qobul qilin'ghan nuruzning köpligen alahidilkiliri bar. Insanlar otturisidiki söygü, mihri muhebbet, qérindashliq tuyghusini téximu kücheytish, öz – ara hemkarliq, mol – husulluq we beriketning bishariti, huzur we tinchliq hawasining dunyawi qimmet qarashliri bilen bir gewde bolup kétishide intayin muhim rol oynaydighan bir wastidur.
&&&&&&&&&&&&