Myunxén xewpsizlik kéngishi(2009-02-14)Türkiye awazi radi'osi:
xelq'araliq mudapi'e we xewpsizlik siyasetliri muzakire qilinidighan eng muhim kéngesh - «myunxén xewpszlik kéngishi»ning 45-nöwetlik yéghini 2009-yili 6-yanwardin 8-yanwarghiche miyunxénde ötküzüldi.
Texminen 500 ge yéqin siyasetchiler, dölet erbabliri, ilim ehli we mutexessisler qatnashqan yighinda, yawropaning kelgüsi, yershari xaraktérlik iqtisadiy krizis we buni hel qilish chariliri asasiy salmaqni igiligen halda, balqan we kawkaz oymanliqidiki mesililer shundaqla afghanistandiki moqimsizliqlarning kontrol qilinishi qatarliq témilar muzakire qilindi.
«Myunxén xewpsizlik kéngishi»de tashqi ishlar ministirimiz eli babajan türkiyige wekillik qildi. Babajan kéngeshte 7-yanwar ötküzülgen «kawkaz we gherbi balqan» témiliq munber söhbiti yéghinigha qatnashti. Munber yighinida sözligen nutiqida, türkiyining balqanlar we ottura sherq mesilisige bolghan qarashlirini, analizlirini we tekliplirini tilgha élish bilen birge rayonning tinchliqi, muqimliqi, bayashatliqi üchün türkiye körsetken tirishchanliqlar we qoshqan töhpiler heqqide melumat berdi. Babajan kéngesh jeryanida, amérika qoshma shtatlirining mu'awin prézidénti, amérika xelq'ara xewpsizlik agéntliqining bashliqi, amérika pirézidéntining pakistan bilen afghanistan'gha belgilen'gen mexsus wekili, iran islam meslihet kéngishining bashliqi, en'gliye, pakistan we erministanlarning tashqi ishlar ministirliri, hindistan dölet bixeterliki meslihetchisi, xelq'ara atum énérgiye komitétining diréktori we amérikining sabiq tashqi ishlar miistirliridin hénri kissin'gir qatarliqlar bilen ayrim ayrim uchrishishlarda boldi.
Amérika qoshma shtatlirining mu'awin prézidénti bidenning kéngeshte sözligen nutiqida, yéngi amérika hökümitining tashqi siyasettiki rehberliki we közligen nishanlirigha alaqidar bergen bisharetliri aldinqi orunda turdi.
Biden öz nutiqida, yéngi amérika hökümitining köp tereplimilik we xelq'ara teshkilatlarni téximu küchlendüridighan xaraktérdiki siyasetlerni tutidighanliqini tekitlidi. Ortaq bixeterlikni birlikte qughdash kéreklikini bildürgen biden yene, amérikining birinchi bolup, ittipaqdashliri bilen birlikte heriket qilishni qet'iy dawamlashturush iradisi barliqini, qattiq éhtiyajliq bolmighiche öz aldigha ayrim heriket élip bolmaydighanliqini, iran bilen di'alog ötküzüshke hazir ikenlikini qeyt qildi.
Biden, amérikining urushtin yaki heriketsiz qélishtin kélip chiqidighan xiyim xeterlerge taqabil turushta axiriqi tallaydighan yoli - «aldini élishqa térishish» we «diplomatiyini aldinqi orun'gha qoyush» bolidighanliqini bayan qildi. Bu nuqtida ottura sherq, iraq, afghanistan we pakistan weziyitige ishare qilip ötken biden, islam dunyasigha xitab qilip, amérika qoshma shtatlirining dostluq we hemkarliq üchün hazir ikenlikini éytti, hemde islam dunyasi bilen bolghan öz'ara chüshinishish we hemkarliqning tereqqi qildürülishi lazimliqinimu qeyt qilip ötti.
Bidenning nutiqida, «ortaq bixeterlikning ölchem téshi» dep bahalan'ghan shimali atlantik ehdi teshkilatining qoghdulinishi, küchlendürülishi we téximu tereqqi qildurulishigha da'ir teklipler retke tizildi. Bu munasiwet bilen shimali atlantik ehdi teshkilatining herbiy qismigha fransiyining qaytip kélishi qollap quwwetlendi. Teshkilatning rusiye fidratsiyisi bilen ornitishi kéreklik munasiwetlerning da'irisi belgilinip, abhazya we jenubi osétyaning musteqilliqini amérikining étirap qilmasliqigha da'ir mesiliside, musteqil döletlerning ittipaqliq qarishigha hörmet qilish, nopus yötkesh üchün yéngi rayon échishqa qarshi turush qatarliq xususlarni hazirche qoyup qoyup, ortaq xewpning sinaqlirigha taqabil turush üchün rusiye bilen mumkin bolghan yergiche hemkarlishishta ochuq yoruq bolush kérekliki tekitlendi.
Bu qétimqi kéngesh, uyushturulghan yéghin we sözlen'gen nutuqlargha oxshashla öz'ara ayrim uchrishishlar jehettinmu intayin ehmiyetlik boldi. Kéngesh jeryanida rusiye fédiratsiyisining mu'awin bash ministiri iwanow, amérikining mu'awin prézidénti biden bilen körüshti. Iwanow uchrishishtin kéyinki bayanatida, mudditi bu yil toshidighan «istratégiyilik qural-yaraq qisqartish shertnamisi» tolghandin kéyin qayta tüzüp chiqishqa, eger amérika hazir bolsila, derhal muzakirlishishni bashliyalaydighanliqini tilgha aldi. Iwanow yene, amérika hökümitining ikki dölet arisidiki semimiy di'alogni qaytidin ornitishqa da'ir ochuq isharetlerni qilghanliqini, moskwaningmu bu isharetlerni qobul qilghanliqini, herqaysi jehetlerde chüshinishmeslikning mewjutliqigha da'ir her ikki terepning oxshash tonushqa kelgenlikini, hemde ötmüshte konkrét netijige érishelmigen «yaxshi niyetler»ningmu namayan bolghanliqini, shunga bu qétim perqliq tejribilerning élip bérilishini ümid qilidighanliqini bayan qildi.
Amérika qoshma shtatlirining mu'awin prézidénti biden tekitligen nurghun xususlarda, amérikining istratégiyilik ittipaqdishi türkiye bilen öz'ara kélishimi we nishan birliki barliqi namayan boldi. Shuning birlikte yene hem tashqi ishlar ministirimiz eli babajan sözliride, hem mu'awin prézidént bidenning nutuqlirida keng da'irilik we intayin chungqur ortaq hemkarliq en'enilirige ige bu ikki ittipaqdash döletning kelgüsidiki muhim nuqtilirigha chiraq tutulghan boldi.
*********************************
没有评论:
发表评论