Din we dunya (1)

Islamda a'ile


(18-03-2009)Türkiye awazi radi'osi:


bashqa janliqlargha sélishturghanda, insanning neqeder perqliq we özgiche alahidiliklerge ige ikenliki nahayiti éniq bir mesile. Heqiqetenmu, janabi allah insanni, hemme jehettin eng güzel shekilde yaratti. Bashqa mexluqatlardin perqliq bolghan insan tepekkur qilidighan, sözliyeleydighan, yaritilishining hékmiti heqqide izdinidighan we turmush qurup, a'ile berpa qilidighan yigane janliqtur. Insanlarning bashqa janliqlardin perqliq halda, turmush qurushni bir organ haligha keltürishi, alahide küch chiqirip tetqiq qilinishi kérek bolghan bir mesilidur.

Aldi bilen shuni tilgha élishimiz kérekki, insanning turmush qurup, a'ile berpa qilish alahidiliki, uning yaritilishidin kelgen bir xil ehwaldur. Insanning mewjut bolush shertliri uning bir a'ile bolup yashishini teqezza qilidu. Janabi allah, hezriti adem bilen hezriti hewwa otturisigha bir meniwiy söygü we méhri-shepqet munasiwiti orunlashturulghan bolup, qur'an kerimning rum süriside munu shekilde bayan qilinidu: «ayallar bilen unsi–ülpet élishinglar üchün, ularni silerning öz tipinglardin yaratqanliqi, aranglarda méhr muhebbet ornatqanliqi allahning kamali qudritini körsitidighan alametliridindur, pikir yürgüzidighan qewm üchün, shek shübhisizki, buningda nurghun ibretler bar»(rum sürisi, 21-ayet)

Ayal kishi bilen er kishi otturisidiki bu söygü we hésdashliqlardin, öylinip a'ile qurush istiki apiride bolidu. Shundaq qilip, ismigha ‹a'ile› dep nam bérilgen nahayiti ehmiyetlik bir organ otturigha chiqidu.

Umumlashqan meniside a'ile, neseb we nigahning wasitisi bilen bir yerge jem bolghan, bir bayraq astigha toplan'ghan kishiler toplimi, démektor. Bu noqtidin qarighanda, a'ile jem'iyetning nigizidur. Bir milletning mewjutliqi, huzur - halawiti, tinchliqi we intizami, a'ilidiki huzur–halawet, xatirjemlik we intizamigha munasiwetlik bolidu. Chünki, bir jem'iyette a'ililer xoshal–xoram, xatirjem we tertip–intizam ichide bolsa, jem'iyetmu xoshal-xoram, xatirjem we tertip–intizam ichide dégenlik bolidu.

Milletlerning birliki, pütünligi we saghlamliqimu, u milletni meydan'gha keltürgen a'ililerning pütünligi we saghlamliqi bilen munasiwetliktur. Shunga, shundaq déyishke boliduki, a'ilining nigizi qanchilik saghlam asaslar üstige qurulsa, jem'iyetmu shunchilik saghlam we küchlük bolidu. Bu seweplik milletlerning birlik we pütünlikining parchilinish jeryani, a'ilidiki xoshalliq we intizamning oxshash bolmighan sewepler tüpeyli bozulishi bilen bashlinidu. Chünki, a'ile kishiliri otturisidiki meniwiy munasiwetlerning üzülishi dégenlik, bir menide, milletning birlikining parchilinishqa qarap yüzlinishi, dégenlik bolidu. Nesli buzulghan, yashliri milliy we meniwiy tayanchliridin uzaqliship ketken milletlerning chirish basquchigha kiridighanliqi hemmige melumdur.

Insanning bext–sa'aditini ghaye qilghan ulugh dinimizning, a'ilige intayin küchlük shekilde ehmiyet béridighanliqi hemmige tonushluq ri'alliqtur. Chünki, yekke–yekke insanlarning bext-sa'aditi a'ilidin bashlan'ghinigha oxshashla, jem'iyetlerning huzur–halawitimu, peqet a'ile arqiliqla dawamlishidu. Shunga a'ile, hem shexsi, hemde jem'iyet hayatining eng saghlam kapaletchisi rolini oynaydu. Weten söygüsini, diniy we milliy hés–tuyghularni perzentlerge saghlam shekilde ögetkili bolidighan tunji organ a'ilidur.

Örp–adet we en'enlirimiz tunji qétim a'ilide ögitilidu. Kelgüsimizning kapaliti bolghan perzentlirimizning deslepki telim–terbiye ornimu a'ilidur. A'ilide igelligen medeniyetning tesirlirini zihindin chiqirip tashlash asan'gha toxtimaydu.
Qur'an kerimde a'ile bilen munasiwetlik nahayiti köp hökümler bar:
Mesilen, öylinishke a'it hökümler, öylinish netijiside otturigha chiqqan öz–ara heq–huquq, wezipe we mes'uliyetler, neseb, miras, nikah qilish bilen hasil bolghan toqqanchiliqlar we bulardin bashqa köpligen mesililer qur'an kerimde bayan qilin'ghan.

A'ile, öylinish munasiwiti bilen shekillen'gen muhim bir organning ornididur. Öylenmestin birlikte bolushlar bilen a'ilining qurulishi mumkin emes. Chünki, insanning exlaqiy bolmighan munasiwetler arqiliq xoshal–xoram yashishi we bexitlik bolushi, mewjut bolushning shertlirige uyghun kelmeydu. Dinimiz öylinishke righbetlendüridu, ‹zina we pashiwazliq› dep atighan nikah sirti munasiwetlerni qattiq men'iy qilghan.
Peyghembirimiz bir hediside, «yashlar, ichinglardiki qudriti yétidighanlar öylensun, chünki, ippet we numusni qoghdashning, exlaqqa uyghun hayat kechürüshning eng yaxshi yoli öylinishtur» dégen bolsa, yene bir hediside, «nikah méning sünnitimdur, sünnitimge uyghun halda heriket qilmighanlar mendin emestur» déyish arqiliq, öylinishni tewsiye qilghan.

Shexslerning bextlik bolushi a'ilining bexitlik bolushigha munasiwetlik bolghinidek, jem'iyetning huzur–halawitimu a'ililerning huzur–halawitige baghliq bolidu. Bayashat we bexitlik jem'iyetlerning, bexitlik a'ililerdin teshkil tapidighanliqi nahayiti ayding heqiqettur. Bir a'ilining xatirjemliki, ishenchisi we izchil dawamlishishi bolsa, u a'ilige mensup kishiler otturisidiki söygü, hörmet, sadaqet we xosh pi'illiqqa baghliqtur. A'ilini a'ile qilip turidighan eng muhim amil söygüdur. A'ile hayati peqet söygü bilenla dawamlishalaydu.

A'ilining xatirjemliki we izchilliqini teshkil qilidighan eng muhim amillarning biri öz–ara chüshinish we pidakarliqtur. Derweqe, öz–ara pidakarliq, nikah turmushini dawamlashturushning waz kechkili bolmaydighan shertlirining biridur. Hayatta héchkim kem–kötisiz emes. Bu, héchkimning ikkinchi bir kishining aldida özining mukemmel ikenlikini dewa qilalmaydighanliqi dégenlik bolidu. Her qandaq bir kishining bashqa birisige qarighanda, bir qatar ewzellikliri bolushi mumkin bolghinidek, yene bir qatar kemchillik we yétersizliklirimu bar bolidu. Bezide qiziqishlar oxshash bolsimu, adetler oxshash bolmay qélishi mumkin. Turmush qurghan ikki insanning, yillar jeryanida shekillen'gen adetlernimu birlikte hel qilishi qéchip qutulghili bolmaydighan bir xil ehwaldur. Bexitlik turmush; Perqliq qiziqish we oxshash bolmighan adetlerge qarita ijabiy pozitsiye tutqan ikki insanning hemkarlishishi arqisida ishqa ashidu.

Er–ayal otturisida tewrenmes ishench we semimiyetning bolushimu, a'ilining asasini saghlamlashturidighan nigizlik amillarning biridur. Öz–ara ishench we semimiyet bolmighan bir a'ilide, söygü we hörmet tuyghulirining tépilishimu mumkin bolmaydu.

Hörmetlik peyghembirimiz: «hemminglar padichi siler we bashqurishinglargha tapshurulghan nersilerge mes'ulsiler. Dölet re'isi millitige, a'ile bashliqi a'ile kishilirige mes'uldur» dégen.
Ulugh kitabimiz qur'an kerimdiki agahlandurush bolsa mundaq: «i möminler! özünglarni we bala chaqanglarni insan we tashlar yéqilghu bolidighan, rehim qilmaydighan qattiq qol perishtiler mu'ekkel bolghan dozaxtin saqlanglar.»(tehrim sürisi, 6-ayet)
****************************