Iqtisadiy hemkarliq teshkilati we arqa körünüshi
(20-03-2009)Türkiye awazi radi'osi:
Iqtisadiy hemkarliq teshkilati 1985 yili türkiye, iran we pakistan teripidin qurulghan we sherq lagérining yimirilishidin kéyin musteqilliqqa érishken türkiy milletlerdin qazaqistan, özbékistan, türkmenistan, qirghizistan we ezerbeyjan bilen ottura asiya elliridin afghanistan we tajikistanning 1992-yili qatnishishi bilen 10 ezagha ige rayon xaraktérlik bir teshkilatqa aylan'ghan.
Bu teshkilat, rayondiki ereb döletlirini öz ichige almighan musulman ellerdin teshkil tapqan birdin bir teshkilattur. Biraq, 2009-yili 10–11-mart künliri mezkur teshkilatning téhranda chaqirilghan aliy derijilikler yighinigha qiziqip kéliwatqan iraq, süriye we qatar qatarliq eller küzetküchi süptide ishtirak qilghan.
Töwende ghazi uniwérsitéti iqtisad we igilik bashqurush fakultéti, xelq'ara munasiwetler bölümining bashliqi proféssor doktor heyder chaqmaqning bu témigha munasiwetlik analizini oqunglar:
Iqtisadiy hemkarliq teshkilatining da'irisi téximu kéngiyishi mumkin. Yighin'gha türkiyige wakaliten jumhur re'isi abdullah gül ishtirak qildi. Bashqa döletlerningmu dölet we hökümet bashliqliri wekil bolup qatnashti.
Bu teshkilat hazirqi künde 7 milyon 968 ming kwadérat klomitérliq keng zéminni öz ichige alidighan bolup, dunya omumiy yer kölimining 8% ge toghra kélidu. Teshkilatqa eza döletlerde texminen 400 milyon kishi yashaydighan bolup, bu nupusning 42% i 0 bilen 14 yash arisida. Oxshash yashtikilerning dunyadiki otturiche nisbitining 33% ikenliki étibargha élin'ghinida, bu ikkisining otturisida körinerlik perqning barliqini bayqaymiz. Iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha tewe jaylarda her bir klomitérgha 83 kishining, dunya miqyasida bolsa her bir klomitérgha 48 kishining toghra kélidighanliqini étibargha alghinimizda, bu rayondiki nupusning köplikini tonup yétimiz. Dunyada sheherlishish nisbiti 51% bolsa, iqtisadiy hemkarliq teshkilatigha döletlerdiki sheherlishish nisbiti 45 % dur. Bu nuqtilar nezerge élin'ghanda, teshkilatning tereqqiy qilish derijisining dunya ölchemlirige yetmeydighanliqi namayan bolidu. Iqtisadiy reqemlermu ijtima'iy tereqqiyat ehwalidin dégendek perqlinip ketmeydu. Mesilen, bu teshkilatning dunya éksportidiki péyi texminen 1.3%, importtiki péyi bolsa texminen 1.4% etrapida. Teshkilat ichidiki ijtima'iy we iqtisadiy tereqqiyat jehettin eng yaxshi nuqtidiki dölet türkiyidur.
Iqtisadiy hemkarliq teshkilatining qurghuchi ezaliri türkiye, pakistan we iran meyli tereqqiyat jehettin bolsun, meyli xelq'ara munasiwettiki tejribisi nuqtisidin bolsun bashqa ezalarning aldida turidu. Bu nuqtidin élip éytqanda, tejribe–sawaqlirini bashqa döletlerning paydilinishigha sunidu. Öz ichidiki saqliniwatqan mesililerning hel qilinishida iqtisadiy hemkarliq teshkilatini bir muzakire üstili, ezalirini bir wasitisi süpitide ishliteleydu.
Türkiye hemmidin bek ehmiyet bériwatqan mesile eza döletler otturisida erkin soda rayoni berba qilish mesilisidur. Bu ish royapqa chiqqan teqdirde hem bir – birlirining rawajlinishigha yardem qilghan bolidu, hem bir–biri otturisidiki hemkarliq kücheygen bolidu. Iqtisadiy munasiwetlerning hejmi zorayghansiri, otturida saqliniwatqan mesililerning ténchliq yolliri bilen hel qilinish pursiti zoriyidu we bir qatar xelq'araliq mesililerdimu ortaq heriket qilish imkaniyiti toghulidu. Bu döletlerning otturisidiki soda–tijaret munasiwetlirining az ikenlikini bilimiz. Lékin 2009-yili 10-marttiki téhran aliy derijilikler yighinida, soda-tijaret munasiwetlirining qoyuqlashturulishi üchün, gheyret qilish heqqide pikir birliki hasil qilindi. Eza döletlerning altisining körinerlik derijide gaz we néfit zapisigha ige ikenlikini xatirlitip ötidighan bolsaq, buning nöwettiki tijaret hejmige qarighanda téximu yuqiri orunda turidighan yushurun küchke ige ikenlikini tonup yétimiz.
************************
没有评论:
发表评论