«ereblerning chigish noqtisi»

bashbet


«ereblerning chigish noqtisi»


(2009-02-04)türkiye awazi radiyosi xewiri:


2008-yili 27–dékabirdin hazirghiche dawamlishiwatqan isra'iliyining ghezzege qozghighan hujumi netijisde hayatidin ayrilghanlarning sani 1000 din, yaridar bolghanlar sani bolsa nechche mingdin éship ketti. Bu qétimqi hujumning wasitilik tereptdarliri amérika we ereb döletliridur. Amérika qoshma shtatliri bu qétimqi urushqa ruxset bergendin kéyin, dunya jama'etchilikining bu qanliq urushtin jawabkarliqqa tartidighanliqini nahayiti yaxshi bilgenliki .Üchün, isra'iliyidin bu urushni burunraq toxtitishni ötün'genliki hemmimizge melum. Emma. Buning eksiche, isra'iliye hamasning rakéta hujumlirini bahane qilip, ghezze xelqige hamasning kéler qétimliq saylamda hökümet béishigha chiqishigha awaz bérishini toxtitishini, eger eksiche bolghanda kéreklik sawaq béridighanliqini jar sélip, özining rezil meqsitige yétish üchün qolidin kélishiche heriket qilmaqta.

Töwende heyder chaqmaqning bu mesilige munasiwetlik analizini diqqitinglargha sunimiz:

Isra'iliye, pelestin azatliq teshkilatigha reqib peyda qilish üchün öz qoli bilen qurup chiqqan we keng yol échip bergen hamasning bunchilik derijide chongiyip kétishini mölcherliyelmigenlikitin, yeni chotni xam soqqanliqtin hazirche hamasni pelestin azatliq teshkilatigha qarishi küch süpitide turghuzup, heqqiy menidiki tesir küchge ige qilmasliqtin ibaret siyasiy pilanini ijra qilishqa orunmaqta. Amérika qoshma shitatliri we yawropa ellirimu isra'iliyining bu siyasitini muwapiq dep qarimaqta.

Erebler, isra'iliye bilen 1948-, 1958-, 1967- we 1973-yilliri bolup jem'i töt qétim urush qildi we her qétimqi urushta öz zéminidin qedemmu qedem ayrilip qaldi. Isra'iliye qurulghandin buyan, terepler otturisida urush yüz bergendin bashqa yene nurghunlighan toqunushlar yüz bérip turdi. Lékin, bu toqunushlarda erebler her da'im yéngilip qaldi.
1973-yilidiki urushtin kéyin erebler, isra'iliyige yalghuz taqabil turalmaydighanliqini we urush taktikisi bilen birer netijige érishelmeydighanliqini chüshünüp yetti.
Netijide, mötidil ereb döletliri üch yol yeni üch sitiratigiyni sinaq qilip baqti,
Bularning birinchisi: pelestin meslisini yalghuz ereb mesilisi bolushtin, islam meslisige aylandurush,
Ikkinchisi: amérika qoshma shitatliri we yawropa döletliri bolup, isra'iliyini qollaydighan barliq döletler bilen téximu yaxshi munasiwet ornitish we ulargha yaxshi tesir qaldurushqa térishish yaki ularni biterep bolushqa ündesh,
Üchinchisi: isra'iliye bilen epliship qélishning yollirini tépish qatarliqlardur.

Erebler yuqirdiki bu üch sitiratigiyini nahayiti yaxshi ishqa ashurup keldi.

Pelestin mesilisi - islam döletliridiki dindar musulmanlarning eng muhim bolghan ortaq mesilisi bolup qaldi. Isra'iliye qaysi waqitta pelestin'ge hujum qozghisa, islam elliride isra'iliyige qarishi qattiq naraziliq heriketliri élip bérilish bilen birge, pelestinliklerge bes- beste yardem qilishqa seperwer qilinmaqta.
Isra'iliyinng zorluq–zombuluq qilish arqiliq élip barghan herbiy heriketlirige, adettki musulmanlarmu qattiq naraziliq bildürmekte. Bundaq naraziliq herikiti hökümetlerge qattiq tesir qilip, isra'iliyige qarishi heriket élip bérishqa türtke bolmaqta. Bu xil ehwal gherb döletliride yashawatqan musulmanlarghimu ortaq, elwette.

Erebler, isra'iliyining eng chong gomashtisi bolghan amérika qoshma shtatlirini azraq bolsimu ijabiy qedem élishqa köndürgendek qilidu. Lékin, amérikida yashawatqan yehudiylarning tesir küchi intayin küchlük bolghanliqi üchün, amérika hökümiti yehudiylarning bishemlerche teleplirige sel qarishi mümkin emes elwette. Shunga amérika hökümiti öz menpe'etige nisbeten qaysi usul muwapiq bolsa, shu boyiche birterep qilishi turghanla gep. Erebler amérikigha qarighanda yawropaliqlargha téximu bekrek tesir körsitelishi mümkin. Bu seweptin ereblerning yawrupagha bolghan bésimi ünümini xéli körsetti.
Ereblerning isira'iliye bilen epliship ötüsh yollirini tépish sitiratigiysi, netijide ereblerning öz ara jengge – jidel qilishlirigha sewep boldi.
Misir we é'ordaniye üchinchi siitiratigiyidin paydilinip, özige ülüsh élip amérika we sira'iliyidin bezi yardemlerni qobul qildi, netijide hem öz xelqini, hemde bashqa islam döletliridiki musulmanlarning ghezipini qozghap qoydi.
Insanperwer yardem etiretlirinimu chégrasidin ötüshke ruxset qilmighan misir hökümiti, dindarlar teripidin qara tizimlikke élindi.
Hösni mubarek we terepdarlirining amérika we isra'iliyining ketminini chépishi, erebler ichide misirning obrazini xünükleshtürüp qoyushi turghanla gep.
Bundaq bolsa ereb we islam dunyasida tesir da'irsini yoqatqan misir amérika we isra'iliyining közidimu öz étibarini yoqitip qoyidu.
Uningdin bashqa pars qoltiqining eng bay döletliridin bolghan se'udi erebistani we kuweyt qatarliq döletler, amérika bilen hemkarliq ornqandin bashqa pelestin meslisige tégishlik derijide köngül bölmigenliki üchün eyiplenmekte.

Ereb hökümranliri bir terepte yéqin munasiwette bolghan amérika we yawropa, yene bir terepte öz döliti we musulman döletliridiki ghezepke tolghan dindalarning otturissda siqiship qaldi.
Amérika we isra'iliye hamasqa taqabil türüsh üchün, her türlük zorluq – zumbuluq wastilirini toxtawsiz ishlitiwatidu. Nawada bular bundaq qattiq qolluq siyasitini dawamliq ijra qilsa, yéqin ittipaqdashliri bolghan misir we é'ordaniye qatarliq döletlermu yéngidin bir hamasni yölep chiqirip, téximu qattiq bolghan wastilerni ishlitishke qarap yüzlinidu.

Ereb dindarliri we milletchiliri pars qoltiqi döletlirining amérika bilen yéqin munasiwette bolushliridin intayin bi'aramliq hés qilghanliqilirini her da'im eskertip turmaqta. Ereb da'irliri pelestin mesilisige nisbeten, ereb bolmighan musulman döletlirige qarighanda boshraq ehmiyet béridighan haletke kélip qélishining bedilini özi xelqige töleshke yaki amérika we isra'iliyige qarita ijra qilghan yumshaq siyasetlirini bashtin ayaq bir qur közdin kechürüshke mejbur bolup qélishi mumkin.
****************************