Qarabagh mesilisi

Qarabagh héchqachan erminlerning hakimiyiti asitida idare qilinip baqimighan.
Qara bagh murat(III) dewride 1578-yili türklerning hakimiyiti asitigha kirgen.
18-esirgiche osmanilar bilen saf ewiler hakimiyiti otturisida idare qilinip kelgen.
18-esirde penah eliy beg qarabagh xanliqini qurghan.
Ruslar 1813-yili qarabaghni changgiligha kirgüziwalghandin kéyin, nopus jehettin üstün orunda turidighan türklerning nopus tengpungliqini astin-üstün qilish üchün rayon'gha bir türküm erminilerni köchürgen.
1917-yili öktebir inqilawidin kéyin, qarabagh 1919-yili ezerbeyjan'gha qoshuwétilgen.
1923-yili 24 iyunda aptonom rayon bolup qurulghan.

قاراباغ مەسىلىسى


(24-04-2009)تۈركىيە ئاۋازى رادىئوسى:

قاراباغ ھېچقاچان ئەرمىنلەرنىڭ ھاكىمىيىتى ئاسىتىدا ئىدارە قىلىنىپ باقىمىغان.
قارا باغ
مۇرات(III)
دەۋرىدە 1578- يىلى تۈركلەرنىڭ ھاكىمىيىتى ئاسىتىغا كىرگەن.
18-ئەسىرگىچە ئوسمانىلار بىلەن ساف ئەۋىلەر ھاكىمىيىتى ئوتتۇرىسىدا ئىدارە قىلىنىپ كەلگەن.
18-ئەسىردە پەناھ ئەلىي بەگ قاراباغ خانلىقىنى قۇرغان.
1813-يىلى رۇسلار قاراباغنى چاڭگىلىغا كىرگۈزىۋالغاندىن كېيىن، نوپۇس جەھەتتىن ئۈستۈن ئورۇندا تۇرىدىغان تۈركلەرنىڭ نوپۇس تەڭپۇڭلىقىنى ئاستىن-ئۈستۈن قىلىش ئۈچۈن رايونغا بىر تۈركۈم ئەرمىنىلەرنى كۆچۈرگەن.
1917- يىلى ئۆكتەبىر ئىنقىلاۋىدىن كېيىن، قاراباغ 1919-يىلى ئەزەربەيجانغا قوشۇۋېتىلگەن.
1923-يىلى 24-ئىيۇندا ئاپتونوم رايون بولۇپ قۇرۇلغان.
1985-يىلى گورباچيۋنىڭ سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ دۆلەت رەئىسى بولۇپ سايلىنىشى بىلەن دۆلەت مىقياسىدا مەيدانغا كەلگەن ئەركىن مۇھىتنى ئۆز مەنپەئەتىگە خىزمەت قىلدۈرۈشنىڭ كويىدا يۈرگەن ۋە سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئىمتىيازلىق مىللەتلەردىن بىرى بولۇشتەك ئارتۇقچىلىقىدىن پايدىلىنىپ قاراباغنىڭ ئەرمەنىستان ياكى رۇسىيىگە قوشۇۋېتىلىشى پىلانلانغان.

تۆۋەندە گازى ئۇنۋېرسىتېتى ئىگىلىك باشقۇرش ۋە ئىقتىساد پاكولتىتى، خەلقئارا مۇناسىۋەتلەر بۆلۈمى باشلىقى پروفېسسور دوكتۇر ھەيدەر چاقماننىڭ تېمىغا مۇناسىۋەتلىك ئانالىزىنى ھۇزۇرۇڭلارغا سۇنىمىز.

ئەرمىنىلەر مەيلى سوۋېت ئىتتىپاقىدا بولسۇن، مەيلى غەرب دۆلەتلىرىدە بولسۇن قاراباغنى ئۆز زېمىنىغا قوشۇۋېلىش ئۈچۈن سەپەرۋەرلىك پائالىيىتى ئېلىپ بارغان.
1989-يىلىغا كەلگەندە قارا باغنىڭ ئاپتونۇم رايون ئورنى ئەمەلدىن قالدۇرۇلۇپ بىۋاستە ئەرمەنىستانغا(ئەرمىنىيە)قوشۇۋېلىنغان.
رۇس قوراللىق كۈچلىرى 1990-يىلى 20-يانۋاردا باكۇغا بېسىپ كىرىپ 143 گە يېقىن ئەزەرى تۈركنى ۋەھشىلەرچە قىرغىن قىلغان.
تاغلىق قاراباغ ئەرمەنىلىرى رۇسىيە ۋە ئەرمەنىستاننىڭ ياردىمى بىلەن ئىسيان كۆتۈرگەن ۋە بىر مىليوندىن ئارتۇق ئەزەرى تۈركىنى رايوندىن مەجبۇرى كۆچۈرگۈزۋەتكەن.
رۇسلارنىڭ يارىدىمىگە ئېرىشكەن ئەرمەنىستان قوراللىق كۈچلىرى بىلەن قاراباغ ئەرمەنلىرى 1992-يىلى 26-فېۋرالدا ئون مىڭ نوپۇسى بولغان غوجالىغا بېسىپ كىرىپ ئەر-ئايال، قېرى-ياش ئايرىماستىن 1300 گە يېقىن ئەزەرى تۈركىنى قىرغىن قىلغان ۋە قانچە مىڭلىغان كىشىنى ئېغىر يارىدار قىلغان.
1990-يىلى ئەزەربەيجان-ئەرمەنىستان ئۇرۇشى پارتىلىغان.
تاغلىق قارا باغ 1991-يىلى تاغلىق «قاراباغ جۇمھۇرىيىتى» نامى ئاسىتىدا مۇستەقىللىقىنى ئېلان قىلغان.
بىراق ئەرمەنىستان بولەك ھېچقانداق بىر دۆلەت رەسمىي ئېتىراپ قىلمىغان.
رۇسلارنىڭ چوڭ ياردىمىگە ئېرىشكەن ئەرمەنىلەر قاراباغىنى ئىشغال قىلىشنى مۇۋاپىقىيەتلىك ھالدا تاماملىغان.
ئىككى تەرەپ ئوتتۇرىسىدا تىنچلىقنى ئىشقا ئاشۇرۇش مەقسىتىدە ياۋروپا بىخەتەرلىك ۋە ھەمكارلىق تەشكىلاتى دائىرىسدە 1992-يىلى 24-مارت ئامىرىكا، رۇسىيە فېدراتسىيىسى ۋە فرانسىيە قاتارلىق دۆلەتلەردىن تەشكىل تاپقان مىنسىك گۇرۇپىسى قۇرۇلغان. بۇ گۈرۇپپىنىڭ ئۈچ ئەزاسىنىڭ ھەممىسى ئەرمەنىي تەرەپتارىدۇر ۋە ئەرمەنىستانغا ھېچقانداق بىر بېسىم ئىشلىتىپ باقمىغان. دېمىسۇ بۇ سەۋەبتىن بىرەر نەتىجىگە ئېرىشىش مۇمكىن بولمايتتى ئەلۋەتتە.
ئەرمەنىلەر ئەزەربەيجان تۇپراقلىرىنى چاڭگىلىغا كىرگۈزۋالغاندىن كېيىن 1994-يىلى 9-مايدا قىرغىزىستاننىڭ پايتەختى بىشكەكتە ئىككى تەرەپ ئوتتۇرىسىدا ئۇرۇش توختىتىش كېلىشىمنامىسى ئىمزالانغان.
تەخمىنەن 20 يىلدىن بېرى ئەرمەنىلەر ئەزەربەيجان زېمىنىنى قانۇنسىز ھالدا ئىشغال قىلىشنى داۋاملاشتۇرماقتا.
بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى بىخەتەرلىك كېڭىشى 1993-يىلى 20-ئاپرېلدا 822-نومۇرلۇق قارار ماقۇللاپ، ئەرمەنىستاندىن ئەزەربەيجان زېمىنىدىن چىكىنىپ چىقىپ كېتىشىنى تەلەپ قىلغان.
كېينىچە 853-، 874-ۋە 884-نومۇرلۇق قارار ماقۇللاپ بۇرۇنقى قارارىنى يەنە بىر قېتىم كۈچكە ئىگە قىلغان.

كېينكى بىر يىلدا قاراباغ مەسىلىسىدە ئىلگىرىلەش ھاسىل قىلىنغان،
بىراق غەربلىكلەر ۋە رۇسلار مەسىلىنى ئەزەربەيجان ئارقىلىق ھەل قىلىشقا تىرىشىپ كەلمەكتە.
تۈركىيىنى كوزۇر قىلىشنىڭ كويىدا، ئامېرىكىلىقلار تۈركىيىدىن ئەزەربەيجاننى بۇ ئىشقا ئارىلاشتۇرماستىن، ئەرمەنىستان بىلەن بىۋاستە ئىككى تەرەپلىك كېلىشىمنامە تۈزۈشنى تەلەپ قىلماقتا.
رۇسىيەمۇ ئەزەبەيجان بىلەن تۇركىيە ئوتتۇرىسىدا يۈز بېرىدىغان ئىشەنچ كرىزىسىدىن پايدىلىنىپ، ئەزەربەيجاندىكى بۇرۇنقى مۇستەملىكچىلىك تۈزۈمىنى يېڭىدىن ئەسىلىگە كەلتۈرۈشكە ئۇرۇنماقتا.
غەربپەرەس مەتبۇئات قۇرۇلۇشلىرى يالغان-ياۋاداق خەۋەرلەر تارقىتىپ تۈركىيە-ئەزەربەيجان مۇناسىۋەتلىرىنى يىرىكلەشتۈرۈش ئارقىلىق قاراباغ مەسىلىسىنى ئەرمەنىلەرنىڭ مىللىي مەنپەئەتىگە ئۇيغۇن يوسۇندا ھەل قىلىش ئويۇنى ئويناپ كەلمەكتە.

ئەزەربەيجان-تۈركىيە مۇناسىۋەتلىرى مەنپەئەت ئۈستىگە قۇرۇلغان ئەمەس.
ھەر ئىككى دۆلەتنىڭ مىللىي مەنپەئەتلىرى ئوخشاش.
ھەر ئىككى دۆلەت مەيلى ياخشى كۈندە بولسۇن مەيلى قېيىن كۈنلەردە بولسۇن بىرلىكتە مۈرىنى-مۈرىگە تىرەپ ھەرىكەت قىلىشقا مەجبۇر.
ھەتتا بىر-بىرىلىرىدىن گۇمان قىلىشلىرىمۇ ئىنتايىن خەتەرلىك.

ئىراننىڭ رەسمىي مەتبۇئاتلىرى تۈركىيە-ئەزەربەيجان مۇناسىۋىتىنى يىرىكلەشتۈرۈشنى ئاللبۇرۇن باشلىۋەتتى. ئامىرىكا بىلەن ئەرمەنىستاننىڭ بۇنداق قىلىشلىرىغۇ ئىدىيىمىزدىن ئۆتەر،
بىراق ئىران نىمە ئۈچۈن نىيىتىنى يامان قىلىدۇ؟
بۇ ھەققىقەتەن كىشىنىڭ ئىدىيىسىدىن ئۆتمەيدۇ.
تۈرك-ئەرمەنىي چېگرا ئېغىزى، ئەزەربەيجاننىڭ ماقۇللىقى بولماي تۇرۇپ، قاراباغ مەسىلىسى ھەل قىلىنمىغان ئەھۋال ئاستىدا، تۈرك ھۆكۈمىتى چېگرا ئېغىزىنى قەتئىي ئېچىۋەتمەيدۇ.
جۇمھۇر رەئىسى، باش مىنىستىر ۋە ھۆكۈمەت باياناتچىسى، دىپلوماتىيە مىنىستىرى ۋە دىپلوماتىيە مىنىستىرلىكى بۇ ھەقتە تارقىتىپ كېلىنىۋاتقان خەۋەرلەرنىڭ يالغان ئىكەنلىكىنى ئېلان قىلىشلىرىنىڭ ئەكسىچە، مەيلى تۈركىيىدە بولسۇن مەيلى ئەزەربەيجاندا بولسۇن مەزكۇر مەسىلە كەڭ جامائەتچىلىك ئارىسىدا سەلبىي تەسىر ياراتماقتا.

&&&&&&&&&&&&&&&