Moldawiye

Moldawiyining türkiyige nisbeten ehmiyiti bu dölette 150.000 ge yéqin xéristiyan gagawuz türkining bolushidur. 1994-yili 24-aprélda siyasiy jehettin aptonum rayon bolghan gagawuzya 1832 yer meydanigha ige.
Gagawuz türkliri Moldawiyining toluq menige ige musteqil bolushni yaqilimaqta we rominiye bilen birlishishini we rus hakimiyitige qarshi chiqip kelmekte.

مولداۋىيە


(17-04-2009)تۈركىيە ئاۋازى رادىئوسى:

مولداۋىيە 1538-يىلىدىن 1812-يىلىغىچە بوغدان ئىسمى بىلەن تۈركلەرنىڭ ھاكىمىيىتى ئاسىتىدا ئىدى. 1812-يىلىدىن كېيىن بولسا بۇ زېمىلارنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى پەرقىلىق مىللەتلەرنىڭ قولىغا ئۆتتى. بۇ ئەھۋال تا رومىنىيە ئىسمى بىلەن ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىغىچە داۋام قىلدى ۋە ئۇرۇشتىن كېيىن دۆلەت ئىككىگە بۆلۈنۈپ مولداۋىيە ئىسمى بىلەن 1990-يلىغىچە رۇسلارنىڭ ھاكىمىيىتى ئاسىتىدا ياشاپ كەلدى. بارلىق خوشنىلىرى مۇستەقىللىققا ئېرىشكەن بولسىمۇ، بىراق مولداۋىيە يەنىلا رۇسلارنىڭ ھاكىمىيىتىدىن قۇتۇلالماي كەلگەن. مولداۋ كومۇنىست پارتىيىسى سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى مەزگىلىدە قانداق مۇۋاپىقىيەتكە ئېرىشىكەن بولسا، سوغۇق ئۇرۇشىدىن كېيىنمۇ ئوخشاشلا خەلقنىڭ قوللاپ-قۇۋەتلىشىگە ئېرىشىپ كەلگەن. بىراق 2009-يىلى 5-ئاپرېلدا ئېلىپ بېرىلغان سايلامدا كومنىست پارتىيىسى سايلامدا يەنە ئۇتۇپ چىقىپ ھاكىمىيەت بېىشىغا كەلگەندە، كەڭ خەلق ئاممىسى سايلامدا ھىلە ئىشتىلىتىدى، دەپ قوزغىلىپ كەتكەن.

تۆۋەندە گازى ئۇنىۋېرسىتېتى ئىقتىساد ۋە ئىگىلىك باشقۇرۇش پاكولتىتى، خەلقئارا مۇناسىۋەتلەر بۆلۈمىنىڭ باشلىقى پروفېسسور دوكتور ھەيدەر چاقماقنىڭ بۇ تېمىغا مۇناسىۋەتلىك ئانالىزىنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇنىمىز.

نامايىشلارنىڭ كۆلىمىنىڭ تىز سۈرئەتتە كېڭىيۋاتقانلىقىنى كۆرگەن ئاساسىي قانۇنى مەھكىمىسى سايلام بېلىتىنىڭ قايتىدىن سانىلىشىنى قارار قىلدى. رۇسلارنىڭ كونتروللىقىدىكى ھۆكۈمەت، قانداشلىرى بولغان رومىنيىنى ئىچكى ئىشلىرىمىزغا ئارىلاشتى، دەپ ئەيىبلىمەكتە. خەلقنىڭ كۆپىنچىسى بۇرۇنقىغا ئوخشاش قانداشلىرى بولغان رومىنىيە بىلەن بىرلىشىشنى ئارزۇ قىلماقتا. بىراق رۇسلار بۇ ئىشقا جان-جەھلى بىلەن قارشى چىقىپ كەلمەكتە.
مولداۋىيىنىڭ بىر قىسمى بولغان ۋە يېرىمىدىن كۆپرەكىنىڭ رۇس(% 30.4) ۋە ئۇكرائىنا(28.8) مىللىتىدىن تەشكىل تاپقان ترانسدىنيېستېر رايونى رۇسيىنىڭ ياردىمى بىلەن 1990-يىلى 2-سېنتەبىرىدە مۇستەقىللىقىنى جاكارلىغان ئىدى. ھازىرغىچە ھېچقانداق بىر دۆلەت تەرىپىدىن ئېتىراپ قىلىنمىغان بۇ كىچىككىنە دۆلەت 2133 كۇۋادىرات كىلومىتىر يەر مەيدانى ۋە 550.000 نوپۇسلۇق) رۇسلارنىڭ ياردىمى بىلەن ھازىرغىچە مەۋجۇتلىقىنى داۋام قىلىپ كەلمەكتە. رايونلۇق ھاكىمىيەت رۇسىيە بىلەن بىرلىشىپ كېتىشىنى ئارزۇ قىلىدۇ.

مولداۋىيىنىڭ تۈركىيىگە نىسبەتەن ئەھمىيىتى بۇ دۆلەتتە 150.000 گە يېقىن خېرىستىيان گاگاۋۇز تۈركىنىڭ بولۇشىدۇر. 1994-يىلى 24-ئاپرېلدا سىياسىي جەھەتتىن ئاپتونۇم رايون بولغان گاگاۋۇزيا 1832 يەر مەيدانىغا ئىگە.
گاگاۋۇز تۈركلىرى مولدۋىيىنىڭ تولۇق مەنىگە ئىگە مۇستەقىل بولۇشنى ياقىلىماقتا ۋە رومىنىيە بىلەن بىرلىشىشىنى ۋە رۇس ھاكىمىيىتىگە قارشى چىقىپ كەلمەكتە.

ئامېرىكا قوشما شتاتلىرى مولداۋىيىنىڭ ئىچكى ئىشلىرىغا ئارىلىشىش پىلانى يوق. ياۋروپا ئەللىرى ئىتتىپاقى رۇسلارنىڭ مولداۋىيە سىياسىتىگە نارازى بولۇپ كېلىۋاتقان بولسىمۇ، بىراق ئەمەلىي ھەرىكەتكە ئۆتۈپ باقمىدى. مولداۋىيە ياۋروپانىڭ ئەڭ نامرات دۆلىتى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. رومىنىيە بولسا ياۋروپا ئەللىرى ئىتتىپاقىنىڭ ياردىمىگە ئېرىشىپ تۇرۇپ، مولداۋىيە بىلەن بىرلىششىنىڭ پىلانىنى قۇرۇپ يۈرمەكتە. ياۋروپا ئەللىرى ئىتتىپاقى بۇنداق بىر ۋەزىيەتتە رومىنيىنى قوللاپ كېتىشى ئېھتىمالدىن يىراقراق. مولداۋىيىنى چېكىنىش مەيدانى سۈپىتىدە مۇئامىلە قىلىپ كېلىۋاتقان رۇسىيە ھەر زامان مەسىلە تۇغدۇرۇشقا تەييار تۇرماقتا. مولدوۋىيە ھۆكۈمدارلىرىنى ئۆزلىرىنىڭ تاكتىكىلىرى بىلەن قايىل قىلىپ كېلىۋاتقان رۇسىيە، مولداۋىيە خەلقىنى قايىل قىلىشى بەكلا تەسكە توختىشى مۇمكىن. ياۋروپا ئەللىرى ئىتتىپاقىغا ئەزا خوشنىلىرىدىن رومىنىيە بىلەن بۇلغارىستان (بۇلغارىيە)دا مەيدانغا كەلگەن ئۆزگىرىشلەرنى كۆرۈۋاتقان مولداۋىيە خەلقىنى رۇس تاكتىكىسى بىلەن قايىل قىلىش مۇمكىن ئەمەستەك تۇرىدۇ.

ئالدىمىزدىكى بىر ھەپتە ئىچىدە ئاۋاز بېلەتلىرىنىڭ قايتىدىن سانلىشى مۆلچەرلەنمەكتە. پەۋقۇلئاددە ئۆزگىرىش يۇز بەرمىگەن تەقدرىدە رۇس تەرەپتارى بولغان نۆۋەتتىكى ھۆكۈمەت ۋەزىپسىنى كەلگەن يېرىدىن داۋام قىلىدۇ. بىراق بۇ قېتىمقىسى ئەڭ ئاخىرقىسى بولۇشى مۇمكىن. كۆپىنچىسى ئاچارچىلىقتىن ئېڭراۋاتقان خەلق ھازىردىن باشلاپلا نارازىلىق نامايىشىنى باشلىۋەتتى ۋە بۇنىڭدىن كېيىنمۇ داۋاملىشىشى ئېھتىمالغا بەكلا يېقىن.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&