obama amérika qoshma shtatlirining prézidénti salahiyiti bilenla emes, belki mijez xaraktéri bilenmu asasliq küntertiptin orun almaqta. Obamaning ikki künlük türkiye ziyariti türkiye-amérika munasiwetliri üstide qaytidin talash-tartishlarning köpiyip kétishige sewep boldi hemde bush hakimiyiti dewride éghir derijide buzulghan hetta ikki ittipaqdash dölet otturisida ishench krizisi peyda bolghan türk-amérika munasiwetliride burulush nuqtisi meydan'gha keldi.
ئوباما قىيىن ئەھۋالدا تۇرماقتا
(16-04-2009) تۈركىيە ئاۋازى رادىئوسى:
ئوباما ئامېرىكا قوشما شتاتلىرىنىڭ پرېزىدېنت نامزاتى بولغاندىن بۇيان ئاساسلىق كۈنتەرتىپتىن ئورۇن ئېلىپ كەلمەكتە. ئەسلىدە ئامېرىكا قوشما شتاتلىرىنىڭ بارلىق پرېزىدېتلىرى نورمالدا ھەر دائىم كۈنتەرتپىدىن چۈشمەي كەلگەن. بىراق ئوباما ئامېرىكا قوشما شتاتلىرىنىڭ پرېزىدېنتى سالاھىيىتى بىلەنلا ئەمەس، بەلكى مىجەز خاراكتېرى بىلەنمۇ ئاساسلىق كۈنتەرتىپتىن ئورۇن ئالماقتا. ئوبامانىڭ ئىككى كۈنلۈك تۈركىيە زىيارىتى تۈركىيە - ئامېرىكا مۇناسىۋەتلىرى ئۈستىدە قايتىدىن تالاش - تارتىشلارنىڭ كۆپىيىپ كېتىشىگە سەۋەپ بولدى ھەمدە بۇش ھاكىمىيىتى دەۋرىدە ئېغىر دەرىجىدە بۇزۇلغان ھەتتا ئىككى ئىتتىپاقداش دۆلەت ئوتتۇرىسىدا ئىشەنچ كرىزىسى پەيدا بولغان تۈرك - ئامېرىكا مۇناسىۋەتلىرىدە بۇرۇلۇش نۇقتىسى مەيدانغا كەلدى.
تۆۋەندە گازى ئۇنىۋېرسىتېتى ئىقتىساد ۋە ئىگىلىك باشقۇرۇش پاكولتىتى، خەلقئارا مۇناسىۋەتلەر بۆلۈمىنىڭ باشلىقى پروفېسسور دوكتور ھەيدەر چاقماقنىڭ بۇ تېمىغا مۇناسىۋەتلىك ئانالىزىنى ھوزۇرۇڭلارغا سۇنىمىز.
ئا.ق.ش نىڭ ئىراقنىڭ شىمالىدىكى كۈرت (كورت) ھاكىمىيىتى بىلەن ئورناتقان چوڭقۇر مۇناسىۋەتلەر ۋە 25 يىلدىن بۇيان تۈركىيىنىڭ بېشىغا بالا بولۇپ كېلىۋاتقان، ئا.ق.ش ۋە غەربلىك دوست دۆلەت بىلىنىۋاتقان دۆلەتلەرنىڭ ئاستىرىتتىن ياردەم بېرىش بىلەن مەۋجۇتلۇقىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىۋاتقان، تۈركىيىنىڭ ئىقىتىسادىي جەھەتتىن تەرەققىي قىلىشىغا توسقۇنلۇق قېلىشنى مەقسەت قىلغان پ.ك.ك نىڭ تېررولۇق ھەرىكەتلىرى تۈركىيە-ئامېرىكا ئوتتۇرىسىدا مەسىلە سۈپىتىدە ساقلىنىپ كەلمەكتە.
بۇش ھاكىمىيىتى تۈرك - ئامېرىكا مۇناسىۋەتلىرى ئۈستىدە قايتىدىن ئويلىنىشقا سەۋەب بولغان ئىدى. ئۆتمۈشتىن كۈنىمىزگە نەزەر سالغىنىمىزدا ئامېرىكىلىقلار بولۇپ غەربلىكلەرنىڭ تۈركىيە بولغان قارشى ۋە پوزىتسىيىسىنىڭ پەقەتلا سەمىمى بولمىغانلىقى چۈشەنچىسىگە كېلىپ قالىمىز. 1959-يىلىدىن بۇيان تۈركىيىنىڭ ياۋروپا ئەللىرى ئىتتىپاقىغا ئەزالىقى روياپقا چىقمايۋاتىدۇ. يەنى 50 يىلدىن بېرى ئاغزىمىزغا قۇرۇق ئېمىزگە سېلىنىپ پەپىلىنىپ كېلىۋاتىمىز. ھەر ئىككى تەرەپ ئوتتۇرىسىدىكى سودا ۋە ئىقتىسادىي مۇناسىۋەتلەردە سەمىمىيەتسىزلىك مەۋجۇت. ئامېرىكا ۋە غەربلىكلەر تۈركىيىدە ھېچقاچان ئېغىر سانائەت قۇرۇلۇشلىرى بەرپا قىلىپ باقمىدى. تۈركىيىدە مەۋجۇت بولغان ئېغىر سانائەت قۇرۇلۇشلىرىنىڭ كۆپىنچىسى دېگۈدەك 1970 - يىللاردا رۇسلار تەرىپىدىن بەرپا قىلىنىپ چىققان ئىدى. ئۆز ۋاقتىدا پولات - تۆمۈر سانائىتى، نېفېت - خىمىيە سانائىتى، ئاليومىن ۋە مىس سانائىتى قاتارلىق كۆپ ساندا سانائەت قۇرۇلۇشلىرى بەرپا قىلىنغان. ئامېرىكا ۋە غەرب دۆلەتلىرى تۈركىيىنىڭ تەرەققىي قىلىشى ۋە سانائەتلىشىشى ئۈچۈن ئىمزالانغان كېلىشىمنامىلەر ۋە كرېدتلەرنىڭ ھەر خىل باھەنىلەر بىلەن تۈركىيىگە بېرىلمەسلىكى ئۈچۈن ھەرىكەت قىلىپ كەلگەن. بۇنىڭغا نۆۋەتتە يادرو ئېنېرگىيىسى ئىشلەپچىقىرىدىغان مەركەزلەرنىڭ قۇرۇلۇپ چىقىش مەسىلىسى ئەڭ تىپىك مىسال بولالايدۇ. تۈركىيە 1968-يىلدىن بۇيان يادرو ئېنېرگىيە ئىشلەپچىقىرىش ئۈچۈن ھۆددىگە بېرىش خىزمىتى يولغا قويۇپ كەلگەن بولسىمۇ، بىراق پەقەتلا مۇۋاپىقىيەت قازىنالماي كېلىۋاتىدۇ. غەرب شىركەتلىرى بىر ئامال قىلىپ يا يولغا قويۇلغان ھۆددىگە بېرىش خىزمەتلىرىگە قاتناشمايۋاتىدۇ ياكى تۈركىيە قوبۇل قىلالمايدىغان شەرتلەرنى ئوتتۇرىغا قويۇپ يادرو ئېنېرگىيە مەركىزى قۇرۇپ چىقىشىغا توسالغۇلۇق قىلىپ كېلىۋاتىدۇ. مەسىلەن 2009-يىلى فېۋرالد يولغا قويۇلغان ھۆددىگە بېرىش پائالىيىتىگە ھېچقانداق بىر غەرب شىركەتلىرى ئىلتىماس قىلمىغان. رۇسلار ئىلتىماس قىلغان بىراق ئىنتايىن يۇقىرى باھا دەپ تۇرۇۋالغانلىقتىن بۇ ئىش يەنە سۇغا چىلاشقان.
گەرچە بۇ ئىشتا ئۇچرىشىشلار داۋام قىلىۋاتقان بولسىمۇ بىراق رۇسلار غەربنىڭ سىزغان سىزىقىدىن چىقالمىغان تەقدىردە، بۇ ئىشتىن ھېچقانداق بىر نەتىجە چىقمايدۇ. يادرو ئېنېرگىيىسى ساھەسىدە ھەيران قالارلىق ئىشتىن بىرى شۇكى، دۇنيادىكى 443 يادرو ئېنېرگىيە مەركەزلىرى ئىچىدە پەقەت بىرسىنىڭ مۇسۇلمان دۆلەت پاكستاندا مەۋجۇت بولۇشىدۇر. ئەسىلىدە بىز تۈركلەر يۇقىرىدىكى سانلىق مەلۇماتلار بىلەن 50 يىلدىن بېرى نەتىجىسىز قالغان ھۆددىگە بېرىش خىزمىتىنىڭ بىرەر چېتىشلىقى بار يوقلۇقىغا شۇنداق قىزىقىمىز. نۆۋەتتە رۇسىيە 35 مىليارد ئامېرىكا دوللىرى قىممىتىدىكى سودا بىلەن تۈركىيىنىڭ ئەڭ چوڭ سودا شېرىكى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. 60 يىللىق ئىتتىپاقداشلىق مۇناسىۋىتى بولۇشىنىڭ ئەكسىچە تۈركىيە - ئامېرىكا ئوتتۇرىسىدا چەكلىمىسىز تىجارەت مەۋجۇت ئەمەس. ئىككى دۆلەت ئوتتۇرىسىدىكى تىجارەت ئومۇمىي سوممىسى رۇسىيىنىڭ يېرىدىن ئاز. ئاران 15 مىليارد ئامېرىكا دوللىرى ئەتىراپىدا. ئامېرىكا تۈركىيە بىلەن ئەركىن تىجارەت ئېلىپ بېرىشقا پەقەتلا يېقىنلاشمايۋاتىدۇ. مىسىر، ئىئوردانىيە ۋە ئىسرائىلىيە قاتارلىق دۆلەتلەرگە تىجارەت جەھەتتە يولغا قويۇپ كېلىۋاتقان ئېتىبار بېرىش سىياسىتىنى ۋە ئىقتىسادىي ياردىمىنىڭ يېرىمىنىمۇ بەرمەيۋاتىدۇ.
ئوباما ھەقىقەتەن قېيىن ئەھۋالدا تۇرماقتا. مەيلى ئۆز دۆلىتىدە بولسۇن مەيلى باشقا دۆلەتلەردە بولسۇن ئۆزىنىڭ پوزىتسىيىسى بىلەن ئىنسانلارغا ۋە باشقا دۆلەتلەرگە ئىنتايىن چوڭ ئۈمىت بېرىپ قويدى. ئوباما ۋە ئۇنىڭ سەپداشلىرى بۇلارنىڭ ئۈمىدىنى ئاقلىيالىشى تەستەك تۇرىدۇ. ئامېرىكىدا پرېزىدېنتىنىڭ ئىسمى، دۇنيا كۆز قارىشى، تېنىنىڭ رەڭگى قانداق بولۇشتىن قەتئىينەزەر، چوڭقۇر يىلتىز تارتقان دۆلەت ئەنئەنىسى، سىياسىتى ۋە ئا.ق.ش دۆلىتىنىڭ ۋە ئامېرىكا خەلقىنىڭ مەنپەئەتى بىرىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ. تەلىيىڭىز بولسا مىللىي مەنپەئەتىڭىز ئا.ق.ش نىڭ مىللىي مەنپەئەتى بىلەن بىر يەردىن چىقسا ئۇتۇپ چىقىسىز، ئەكسىچە بولغاندا ئالدىڭىزدا بىرلا پۇرسەت بار بولۇپ،ئۇ بولىسىمۇ دانالارچە ھەرىكەت قىلىشتۇر.
&&&&&&&&&&&&&&
没有评论:
发表评论