Amérikining «afghanistan pilani»

Amérikining «afghanistan pilani»


(04-04-2009)Türkiye awazi radi'osi:

Yawro-asiyadiki küch tengpungluqining shekillinishide afghanistanning stratégiyilik ehiyiti qaytidin barghansiri otturigha chiqmaqta. Amérika qoshma shitatliri prézidénti barak obama, amérika prézidéntliq saylimi harpisida bergen bayanatigha uyghun bir shekilde aldi bilen afghanistan'gha ehmiyet bérishke bashlidi.

Amérikining yéngi hökümitining pilani, afghanistan'gha iqtisadiy, siyasiy we eskiri jehettin yardem qilip, afghanistanning küchlinishini, hemde radikal unsurlarning tamamen yoqitilishini nishan qilidu.
Amérika iraqtin esker chékindürüsh pilani bilen bir waqitta afghanistanni aldinqi pilan'gha chiqiridighan bir xil diplomatiye we bixeterlik siyasitini yolgha qoyushqa bashlidi. Pakistanning nöwettiki weziyiti, el qa'ide we talibanning yéngidin tesir da'irisini kéngeytishke bashlishi we radikal unsurlarning yoqitilishi tüpeyli, amérika afghanistanning nöwettiki weziyitini yéqindin we diqqet bilen küzetmekte.
Bultur, 2001-yildin tartip ta hazirghiche amérika we ittipaqdashliri eng köp eskiridin ayrilip qalghan bir yil boldi. Amérika prézidénti barak obamamu wezipige olturupla afghanistan toghruluq muhim qararlar élishqa bashlidi. Buningdin meqset, afghanistanning küchlinip normallashturulushi.
Amérikining yéngi pilanini aldi bilen afghanistanda muqimliqni ishqa ashurushqa eng chong tosalghu boliwatqan taliban we bashqa isyanchi guruppilarni yoqitish teshkil qilidu. Bu guruppilar panahliniwatqan, merkizi hakimiyet we xelq'ara küchlerning kontrolluqining sirtidiki rayonlarning qolgha keltürülüshi nishan qilinmaqta. Usame bin ladin we bashqa el qa'ide liderliriningmu mezkur rayonlarda saqliniwatqanliqi ilgiri sürülmekte. Bu xildiki keng kölemlik bir herbiy heriket afghanistan'gha yéngi qisimlarni yötkeshni teqezza qilidu. Amérikining meqsidi afghanistan'gha mushu yil ichide ewetilidighan 4 ming zapas esker arqiliq afghanistan merkizi armiyisini kücheytish. Bu küch, obama wezipige olturupla testiqlighan afghanistan'gha ewetilidighan 17 ming kishilik küchke élawe qilinidu. Afghanistanda nöwette 38 ming amérika eskiri bilen 30 ming nato eskirini öz ichige alghan jem'iy 70 minggha yéqin esker wezipe ötimekte. Bu küchke élawe süpitide 80 ming kishilik afghanistan milliy armiyisiningmu 134 ming kishige yetküzülüshi nishan qilinmaqta. Her qaysi sheherlerning amanliqini qoghdash meqsitide wezipe ötewatqan 78 ming kishilik saqchilar küchining sanimu 82 minggha yetküzülidu.
Pilanda körsitilgen yene bir muhim amil bolsa yerlik hakimiyetning küchlendürülüshi. Merkizi hökümetni halsiritip yerlik liderlerni küchlendürüp qoyushi mumkin, dep bu nishan'gha hemme shübhe neziri bilen qarimaqta. Bundaq bolushining sewebi bolsa, afghanisanning qaytidin rayon xaraktérlik urushlarning qaynimigha kirip qélish xewpining barghansiri ayan bolushqa bashlishi.
Amérikining afghanistanda yolgha qoymaqchi bolghan yéngi istratégiyisi ilgiriki dewrlerdikidin perqliq halda rayon xaraktérlik özgirishlerni pakistan bilen birge qolgha élishtin ibaret. Bu da'irida, taliban qoralliq küchlirige panah jayliq wezipisi ötewatqan pakistan zéminida muqimliqning ishqa ashurulushi üchün her ikki döletke goya bir dölettekla mu'amile qilinidu we islam'abad hökümitige yardem bérilidu. Bu da'iride amérika qoshma shitatlirining rusiye, junggo, hindistan, iran qatarliq döletler bilen uchrishish élip barghanliqi körülmekte. Amérikining pakistan-afghanistan alahide wekili richard xolborkmu izchil türde rayonda uchrishish élip barmaqta.
Özgirishlerning türkiyige munasiwetlik bir teripimu bar, elwette. Hemmige melum bolghinidek, türkiye afghanistanda yuqiri derijilikler sewiyiside wezipe ötigenidi. Prézidént obamaning aprilning bashlirida qilidighan türkiye ziyaritining eng muhim témiliridin birining afghanistan bolushi mölcherlenmekte. Amérika hökümiti türkiyining afghanistandiki basquchqa téximu köp küch we herbiy heriket da'iriside ishtirak qilishini telep qilmaqta.
***************************