Türk unwérstitlirining dunyada tutqan orni

Türk unwérstitliri we ularning künimizdiki dunya unwérstitliri arisidiki tutqan orni


(08-04-2009)türkiye awazi radi'osi:

Türkiye jumhuriyitining qurulghinidin étibaren uchqandek tereqqi qiliwatqan, zamaniwilashqan türk unwérstétliri we ularning künimizdiki dunya unwérstétliri arisidiki tutqan orni

Herqandaq bir döletning ilmiy we ma'arip jehettin dunya ölchemlirige toshup-toshmaydighanliqini bilishi we shu ölchemlerge yetken unwérstétlar qataridin orun élishqa tirishishi zadi kem bolsa bolmaydighan muhim amillardin biridur.

Künimiz dunyasida bilim, téknologiye we iqtisadiy musabiqe bilen unwérstétlar arisidiki musabiqe bir birige zich munasiwetlik.

Unwérstétlarning dunya ma'arip sahesidiki tesiri;
Oqu-oqutush sapasi,
Oqutquchilarning sapasi,
Akadémik jehettiki neshriyat buyumlirining köplüki we
Ijtima'iy qurulmisining chongliqi qatarliq pirinsiplargha köre ölchinidu.

Türk unwérstétliri nöwette, oqughuchi tallashqa tolimu diqqet qilmaqta we oqughuchi tallash we orunlashturush merkizi teripidin élinidighan mexsus imtahan arqiliq oqughuchi qobul qilmaqta.
Türkiyidiki unwérstétlar herqandaq bir iltimas we héchkimge qilche yüz xatire qilmastin adil we tenglik asasidiki imtahan arqiliq oqughuchi qobul qilish bilen bir waqitta, yene yétishken oqutquchi-ustazlar, yéterlik maddiy imkanliri we akadémik jehettiki musteqilliqi bilen hemme jehettin alahide közge tashlinip turidu.
::::::::::::::::::::::::::::::::

Yiraqni körüsh jehette mislisiz iqtidargha ige ulugh dahi mustafa kemal atatürkning yéngi jumhuriyetning qurulushi bilen élip bérishqa bashlighan zamanning telipige layiq islahat heriketliri ma'arip we telim-terbiye sahesidimu namayan bolushqa bashlighan.

Buni chöridigen halda türkiyide ma'arip we telim-terbiye saheside qanuniy tengshesh xizmetliri we ma'arip islahatliri ishqa ashurulghan.
Türkiye, osmanli impiratorluqi dewride tarix sehnisidin tégishlik orun alghandin kéyin, aldi bilen ma'arip we telim-terbiye saheside nahayiti zor islahat heriketlirini bashliwetken.
Zawalliqqa yüzlinish we arqida qélish yiltizlirini tüp yiltizidin qomurup tashlaydighan eng chong amil- ma'arip we telim-terbiye sahesidiki islahatlar arqiliq tereqqiyatning ghayisi tiklen'gen.
Türkiyide yéngi dölet éngigha asasen sékolarizmliq sistémisi (yeni din bilen dölet bir biridin ayriwétilgen sistéma) we zamaniwi ma'arip éngigha asaslinidighan bir xil qanun nizami turghuzulghan.

Türkiyide bügün iptixarliq bilen shüni körüwatimizki, asasiy ma'aripta pütünley mekteplishish ishqa ashurulghan. Buningdin sirt yene, iqtidarliq we xelq'ara ölchemge toshudighan elachi oqughuchilarni yétishtürüp chiqish nishani ishqa ashurulghan, ma'arip xizmetliri zamanning telipini qanduralaydighan halgha keltürülgen, xususiy unwérstétlarni qurup chiqishta xususiy karxanilarning qollap quwwetlishi qolgha keltürülgen, hemde yawropani öz ichige alghan dunya ma'arip torlirigha ishtirak qilish pilani muweppeqiyetlik halda orundalghan.

Nöwette, türkiyidiki bashlan'ghuch mektep, ottura mektep we unwérstétlarda oquwatqan oqughuchilarning sani 20 milyon'gha yétidu. 73 milyon nopusqa ige türkiyide peqet bashlan'ghuch mektepte oquwatqan oqughuchilarning sanila 15 milyon 5 yüz mingdur.
::::::::::::::::::::::::::::::::

Adanadiki chuqur'owa unwérstétidin eskishehir(yeni kona sheher)diki anadolu unwérstétighiche,
Boludiki abant izzet baysal unwérstétidin enqerediki ottura sherq téknologiye unwérstétighiche,
Wandiki yüzinchi yil unwérstétidin edirnediki trakya unwérstétighiche,
Diyarbaqirdiki dijle unwérstétidin istanbuldiki boghaz'ichi unwérstétighiche,
Trabzondiki qaradéngiz téknologiye unwérstétidin izmirdiki toqquzinchi sintebir unwérstétighiche
Her bir wilayette kem dégende bir unwérstét bar bolghan türkiye;
Yerlik we chet'ellik oqughuchilargha her jehettin zamaniwi we ilghar ma'arip pursiti yaritip bermekte.

Türk unwérstétliri, zaman'gha layiq sewiyige ige ma'arip xadimliri, hem zaman'gha maslishalaydighan pen-téxnikiliq we ilmiy üstqurulmisi bilen pütkül dunyaning diqqitining merkezliridur.
Her yili türk unwérstétlirigha oqushqa orunlishish üchün hem chet'ellik oqughuchilar imtahani yeni qisqiche atilishi YÖS imtahani arqiliq, hem türk jumhuriyetliri imtahani yeni qisqiche atilishi TCS imtahani hemde bashqa ikkilik medeniy kélishimnamiler arqiliq qanche on minglighan oqughuchilar türk jem'iyetlirige iltimas qilmaqta.
Tarixiy we medeniy bayliqlardin sirt yene ilmiy we akadémik bayliqi bilenmu dunyaning diqqitini özige merkezleshtürgen türkiyiining aliy bilim yurtlirida oqush özgiche bir xil artuqchiliqtur.

::::::::::::::::::::::::::::::::

Türkiyide unwérstét ma'aripi peqet dölet wastisi arqiliqla jari qilduruidighan bir xizmet sahesi emes.
Xususiy qurulushlarmu özlirining qol ilkidiki fondi jem'iyetlerning wastisi arqiliq xususiy unwérstétlarni qurup chiqqan.
Bularning arisida bügün dunyagha dang chiqarghan bashkent yeni paytext unwérstéti, bilgi unwérstéti, bilkent unwérstéti, izmir maliye unwérstéti, koch unwérstéti, sabanji unwérstéti, türkiye soda-sana'etchiler we birzhilar birleshmisi maliye we téknologiye unwérstéti, yeditepe unwérstéti qatarliqlar bar bolup, bular hem ijtima'iy hem ilmiy qurulmiliri arqiliq dunyaning eng zamaniwi unwérstétliri bilen beslisheleydighan sewiyidiki unwérstétlardur.
Talantliq ma'arip xadimliri we zamaniwi binaliri arqiliq oqughuwchilargha mislisiz aliy ma'arip imkaniyiti yaritip bériwatqan türkiye, magéstérliq, dokturluq we tibabetchilikte mutexessislik saheliride teqdim qiliwatqan alemshumul xizmetliri arqiliqmu köz qamashturidighan bir dölettur.

Türkiye nopusining yüzde 30 pirsentini 15-29 yash arisidiki yash-ösmürler teshkil qilidu.
Türkiye jumhuriyiti mana mushundaq köp sanliqni teshkil qilidighan yash-ösmürlerning terbiyilinip chiqishida bir tereptin yéngi-yéngi pilanlarni tüzüp chiqsa, yene bir tereptin her qaysi unwérstétlarda oquwatqan 2 milyon oqughuchi bilenmu kelgüsige zor ümid bilen nezer tashlimaqta.

Nöwette, amérika qoshma shitatliri bilen yawropa elliri ittipaqi döletlirini öz ichige alghan dunyaning türlük unwérstétlirida bilim éliwatqan 50 mingdin artuq türk yashlirimu dunya bilimlirini türkiyige toshuwatqan dinamililiq méngeler hésaplinidu.

::::::::::::::::::::::::::::::::

Ulugh dahi atatürk qurup chiqqan zamaniwiy we medeniyetlik türkiye, dunyadiki zulumgha uchrighuchi barliq mezlum döletler üchün kem-kütisiz bir örnektur.

Bügün türkiye jumhuriyiti türkiy jumhuriyetler, qérindash türkiy milletler, barliq arqida qalghan we tereqqi qiliwatqan döletler hem qérindash türkiy jem'iyetlirige üzlüksiz türde yardem qolini sunmaqta.

Boludiki abant izzet baysal unwérstétidin zon'guldaktiki qara'almas unwérstétighiche, döletlik unwérstétlar bilen enqerediki atilim unwérstétidin istanbuldiki yeditepe unwérstétighiche xususiy fondi jem'iyet unwérstétlirigha a'it barliq uchurlargha shundaqla tizimlitish shertliri heqqide www.Yok.Gov.Tr tor adrisidin érisheleysiler.
::::::::::::::::::::::::::::::::